Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) okul öncesi dönem ve okul çağı çocuklarında belirgin hale gelen bir bozukluktur. Çocuklar davranışlarını kontrol etmede ve dikkatini toplamada sorunlar yaşarlar. “Yerinde durmayan,” “hayallere dalan”, “düşünmeden davranan”, “dalgın, unutkan” …vs. gibi pek çok sıfatla nitelendirilen çocuklardır. Görülme olasılığı sıktır, % 4-8 gibi bir oranda görülmektedir; bu da 25-30 kişilik bir sınıfta en az 1-2 DEHB olan çocuk görülebileceği anlamına gelmektedir.

DEHB üç ana bozukluk alanı içerir:

• Dikkat eksikliği,

• Hiperaktivite, 

• Dürtüsellik

Dikkat eksikliği ile ilişkili olarak ailelerin en önde gelen şikayeti, dikkat gerektiren ev ödevleri gibi görevlere karşı isteksizlik, çocukların devamlı dikkat dağınıklığı nedeniyle ödevlerinin çok uzun sürmesi, eşyalarının kaybetmeleri, başladıkları işleri bitirememeleri, basit ve dikkatsizce hatalar yapmaları, dinlemiyor gibi görünmeleri ve bazen de düzensiz olmalarıdır.

Dürtüsellik, fıziksel olarak tehlikeli aktivitelere girişme, sınıfta konuşma, sırasını bekleyememe, diğerlerinin konuşmalarının ya da oyunlarının arasına girmeyi içerebilir. Dürtüsel davranış ayrıca arkadaşlarla, anne babayla ve öğretmenlerle tartışmalara, arkadaşlar tarafından reddedilmeye ve zaman zaman fiziksel kavgalara neden olabilir.

Hiperaktivite de, aileler ve öğretmenler tarafından rahatlıkla görülebilen belirtilerdendir. Sıklıkla kıpır kıpırdırlar, hareket halinde ve “motor takmış” gibidirler.

Belirtileri nelerdir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu birçok çocukta normalde görülebilecek belirtileri içerir, ancak tanıyı koyarken bunların sayısı, süresi ve çocuğun hayatını ne ölçüde olumsuz etkilediği önemlidir. Tanı için çocukta bu iki gruptan birinde ya da her ikisinde yer alan belirtilerin en az 2/3’si bulunmalıdır. Ayrıca, belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması ve en az iki farklı ortamda sorun yaratıyor olması gerekir.

Hiperaktivite belirtileri

• Yerinde duramazlar.

• Oturması gerektiği halde oturamazlar.

• Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekerler.

• Yerli yersiz koşup tırmanırlar.

• Çok konuşurlar.

• Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırırlar .

• Her zaman bir şeylerle uğraşırlar.

• Sırasını beklemekte zorlanırlar.

• Olaylara veya konuşmalara müdahale edip yarıda keserler.

Dikkatsizlik belirtileri

• Yönergeleri başından sonuna kadar takip edemezler.

• Dikkatlerini yaptığı işe veya oyuna vermekte zorlanırlar.

• Evde veya okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybederler.

• Siz konuşurken dinlemez gibi görünürler.

• Detayları gözden kaçırırlar.

• Düzensiz görünürler.

• Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanırlar ve bunlardan kaçınırlar.

• Unutkandırlar.

• İlgileri kolayca başka yönlere kayar.

DEHB nasıl tedavi ediliyor?
İlaç tedavileri hemen her yaş grubunda ilk sırayı almaktadır. Ancak çoğu zaman (DEHB de eş tanıların da sık olduğunu hatırlayarak) tek başına yeterli gelmemektedir. DEHB olan çocuklarda psikososyal tedavi içerisinde psikoeğitim, akademik organizasyon becerileri ve eğitimi, anne baba eğitimi, davranışsal düzenleme, bilişsel davranışı terapi, sosyal beceri eğitimi, aile ve bireysel terapi yer alır. Psikososyal tedavi ve ilaç tedavilerinin birlikte kullanımının tedavide oldukça etkili olduğunu göstermiştir.

Davranış düzenleyici yaklaşımlar ve psikoterapiler
Davranış düzenlemesi DEHB tedavisinde önemli bir yer tutar. Bireysel terapiler, tedavinin çok önemli bir parçasını oluştururlar: örneğin aile iletişiminde, ilişki biçimlerinde ciddi sorunlar varsa ve sorunlar çocuktaki bozukluğun gidişini olumsuz etkiliyorsa “aile terapisi” gerekebilir; ya da DEHB’nin yanısıra anksiyete, depresyon, kendine güven ile ilgili sorunlar varsa bireysel psikoterapi gerekebilir. Çocuğun davranışlarının düzenlenmesinde aile ve öğretmene önemli görevler düşer. Anne-babaların ve öğretmenlerin yapabilecekleri oldukça geniş kapsamlıdır ancak kısaca bir göz atacak olursak anne-babalar için şunlar söylenebilir:

DEHB bulunan çocukların anne-babaları için Dr. Russel Barkley tarafından önerilen 10 kural:

1. Kurallar koyduğunuz zaman bunların çok spesifik olmasına dikkat edin ve onları yazıp asın.

2. Ödülleriniz çocuk için anlamlı ve güçlü ödüller olsun.

3. Sık sık geri bildirim verin, çocuğunuza onun ne yaptığının farkında olduğunuzu gösterin.

4. Çocuğunuza beklentileri ve planları konusunda yardım edin.

5. Çocuğunuzun iyi günleri olabileceği gibi kötü günleri de olabileceğini göz önünde bulundurun.

6. Olumsuzluklar, yapamadığı şeyler ve cezalar hakkında odaklanmaktan ziyade olumlular üzerinde odaklanın.

7. Bir karakter sorunuyla değil biyolojik bir sorunla mücadele etmekte olduğunuzu daima akılda tutun.

8. Çok konuşup nasihat vermeyin, davranışlarınız daha öğretici olacaktır.

9. Espiri anlayışınızı kaybetmeyin ve sabırlı olun.

10. Kendiniz ve çocuğunuza karşı hoşgörülü olun. Bu işte birliktesiniz ve elinizden geleni yapıyorsunuz.